“…για τους αληθινούς αυτούς προσκυνητές νομίζω πως μια εξήγηση υπάρχει: Επιστρέφουν στην ΚΙΒΩΤΟ που τους διέσωσε από έναν άγριο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ κατακλυσμό” (Ζαχαρίας Δρόσος, Τα παιδιά του κατακλυσμού).
Πριν λίγο καιρό συνάντησα δυο ανθρώπους στην περιοχή του στρατοπέδου. Ήταν καθισμένοι ακριβώς απέναντι από την πύλη. Διέκρινα δάκρυα στα πρόσωπά τους. Τα λευκά μαλλιά βάραιναν στους ώμους της γυναίκας. Η γυναίκα κρατούσε στα χέρια της μια φωτογραφία. Ο κύριος δίπλα, εμφανώς νεότερος, της έτεινε ένα μπουκαλάκι νερό. Κοντοστάθηκα για να τους ρωτήσω εάν χρειάζονται κάτι. Το βλέμμα μου έπεσε στην ασπρόμαυρη φωτογραφία που κρατούσε στα χέρια της η γυναίκα. Ταράχτηκα γιατί η φωτογραφία αυτή μου θύμισε παλιές φωτογραφίες που έχω δει κατά καιρούς. Είχε σχέση με το πρώην αμερικάνικο ορφανοτροφείο περιθάλψεως προσφύγων (νυν στρατόπεδο).
Η γυναίκα σήκωσε το βλέμμα της προς εμένα. “Αχ κορτσόπον, ντο να λέγωσαι… Οσήμερον ήρθα να εφτάω ένα θυμίαμα στη μάνα που έζησε παιδάκι εδώ μέσα”. (μου έδειξε με το δάχτυλο το στρατόπεδο). Η γλώσσα της τόσο μα τόσο οικεία και αγαπημένη! Η καρδιά μου κτυπούσε σε τρελούς ρυθμούς…
“Επισκεφθήκαμε με τη μητέρα μου την έκθεση που υπάρχει μέσα στο στρατόπεδο, πήρε το λόγο ο κύριος. Εδώ έζησε προσφυγόπουλο η γιαγιά μου. Η αδελφή μου, που είναι φίλη στο fb με την πρόεδρο του συλλόγου Ποντίων Σύρου, είδε μια δημοσίευση που έκανε σχετικά με την έκθεση στο στρατόπεδο. Το είπε στη μητέρα μας και έτσι βρισκόμαστε σήμερα εδώ για ένα προσκύνημα στον τόπο που έζησε η γιαγιά μας”.
Δεν μπορεί, σκέφτομαι, τι παιχνίδι είναι αυτό… Δεν μπορώ να σας περιγράψω το τι συνέβη όταν τους αποκάλυψα ότι εγώ είμαι η πρόεδρος του συλλόγου που έγραψε το άρθρο για την έκθεση με τα ευρήματα στο στρατόπεδο… Αυτό επιτρέψτε μου να το κρατήσω για μένα… Θα προσπαθήσω όμως να σας παρουσιάσω κάποια πράγματα για την ιστορία του ορφανοτροφείου….
Δυτικές συνοικίες, 1922.
“Στη δυτική άκρη της Ερμούπολης, στους πρόποδες του λόφου “Αυγό” βρίσκονται τρία κτίρια … Το ένα είναι σχολείο αρρένων, το δεύτερο θηλέων, που οδηγεί στα Τάλαντα και το τρίτο χρησίμευε ως κατοικία του διευθυντή. Τα κτίρια αυτά κτίσθηκαν από την Αμερικανική Φιλανθρωπική Οργάνωση Εγγύς Ανατολής (American Near East Relief) με σκοπό να στεγάσει, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή προσφυγόπουλα αγόρια και κορίτσια, Ελληνόπουλα και Αρμενόπουλα. Στις μεγαλουπόλεις του Πόντου, Τραπεζούντα, Σαμψούντα κ.λ.π. η οργάνωση είχε συγκεντρώσει είκοσι χιλιάδες παιδιά.
Εμείς, τα τρία αδέλφια δεν ήμασταν από τα παιδιά που έφερε η οργάνωση από τον Πόντο. Πρόσφυγες, και κάτω υπό τραγικές συνθήκες διασωθήκαμε με τη μητέρα μας, από τη σφαγή της Σμύρνης. Ακριβώς την παραμονή κατορθώσαμε, με τη βοήθεια του Θεού, να καταφύγουμε με ένα ιστιοφόρο στη νήσο Σάμο.
Στο ορφανοτροφείο στη Σύρο ο Ζ. Δρόσος με τα αδέλφια του έφτασαν από τη Σάμο το 1925 (εντωμεταξύ είχαν χάσει τη μητέρα τους). “Τότε τα κτίρια δεν είχαν αποπερατωθεί ακόμη και τα λιγοστά παιδιά έμεναν ακόμη σε σκηνές. Μια μέρα με πλησίασε ένα ηλιοκαμένο παιδάκι με κοντό σορτσάκι, γράφει ο Ζ. Δρόσος. Στο λαιμό του είχε κρεμάσει ένα σακουλάκι και μου λέγει σε μια γλώσσα ακατάληπτη – ναίπε, παίζομεν ινέκια – ; Αργότερα έμαθα πως ήταν πόντιος και μου έλεγε -παιδί παίζουμε μπίλιες- ; Η φράση του ήταν μισή Ομηρική και η άλλη μισή τούρκικη.
Με την αποπεράτωση των κτιρίων το 1926 άρχισαν να φέρνουν παιδιά από τα αντίστοιχα ορφανοτροφεία της Αθήνα και της Κέρκυρας. Μας χώρισαν κατά ηλικίες. Χωριστά τα μικρά παιδιά από τα μεγάλα. Το ίδιο έκαναν και με τα αρμενόπουλα. Με τα παιδιά αυτά δεν είχαμε καμία διαφορά. Είμαστε σαν αδέλφια. Η κοινή συμφορά μας είχε αδελφώσει“. (Ζαχαρίας Δρόσος).
“Η Near East Relief (Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής), ήταν μία μεγάλη φιλανθρωπική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε με σκοπό την περίθαλψη των ορφανών παιδιών της Ανατολής. Αρχικώς αποτελούσε τμήμα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, αλλά έπειτα αποσπάστηκε και αποτέλεσε ιδιαίτερη οργάνωση. Η χρηματοδότησή της στηριζόταν κυρίως σε εράνους που διενεργούνταν στις ΗΠΑ.
Το ορφανοτροφείο στη Σύρο προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στα χιλιάδες ορφανά που επέζησαν της Οθωμανικής θηριωδίας. Στις εγκαταστάσεις του λειτούργησε εξατάξιο δημοτικό και διτάξιο “Ελληνικό” σχολείο. Πολλά από εκείνα τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα, να σπουδάσουν στο γυμνάσιο της Ερμούπολης αλλά και να μάθουν μια τέχνη ή να τελειώσουν κάποιο Πανεπιστήμιο. Μάλιστα ορισμένα από τα παιδιά εκείνα, αφού τελείωσαν την πανεπιστημιακή τους εκπαίδευση, διορίστηκαν από το υπουργείο σε σχολεία της Σύρου, θεωρώντας το νησί ως τόπο καταγωγής τους (σύμφωνα με το Ζ. Δρόσο).
Όταν η οργάνωση ολοκλήρωσε το έργο της το 1930, αποφάσισε να δωρίσει το κτίριο στη Σιβιτανίδειο Σχολή (Τεχνική Επαγγελματική σχολή στην Καλλιθέα ). “Η δωρεά αποτελούνταν από κτίρια, εγκαταστάσεις και όργανα και παραχωρούνταν με την προϋπόθεση ότι θα χρησιμοποιηθούν μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όμοιους προς εκείνους στους οποίους αποβλέπει η Σ.Σ.Τ.Ε. και παραπλήσιους με το επιδιωκόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Αμερικανικής Περιθάλψεως.”
Η σύμβαση μεταξύ της Σ.Σ.Τ.Ε. και της Αμερικανικής Περιθάλψεως έχει άδοξη κατάληξη διότι όταν το Μάρτιο του 1931 επιτροπή του Δ.Σ. φθάνει στη Σύρο για την παραλαβή της δωρεάς, βρίσκει τα κτίρια κενά μηχανημάτων και κινητών εγκαταστάσεων. Η εξήγηση δε που δίδεται από τον έλληνα εκπρόσωπο της Αμερικανικής Περιθάλψεως είναι ότι αυτά παρελήφθησαν από τα ορφανά που στεγάζονταν στα εν λόγω κτίρια.(!)
Η αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας της δωρεάς είχε πιστοποιηθεί το προηγούμενο έτος ότι ανερχόταν στα 10.000.000 δρχ. Η καθυστερημένη υπογραφή της αποδοχής της δωρεάς, έδωσε την ευκαιρία σε υπαλλήλους της Αμερικανικής Περιθάλψεως να μεταφέρουν – όπως αποδεικνύεται από τις πολυπληθείς φορτωτικές που εκδόθηκαν στο όνομα τους – υλικά, έπιπλα, μηχανήματα και εργαλεία των εγκαταστάσεων στον Πειραιά, και να τα πωλήσουν σε εξευτελιστικές τιμές. (Ιστορικό Σιβιτανίδειου Σχολής).
Η Near East Relief, μετά το 1923 είχε μεταφέρει στη Σύρο και τη σχολή κωφών, η οποία έκλεισε το 1932.
Υ.Γ. Καταβάλλεται προσπάθεια να εξευρεθούν στοιχεία για παιδιά ποντιακής καταγωγής που φιλοξενήθηκαν στο αμερικάνικο ορφανοτροφείο στη Σύρο. Η έρευνα άρχισε να αποφέρει τους πρώτους καρπούς.
Προσκλητήριο στη μνήμη τους:
Από την Πάφρα: Αθηνά Χατζηπαντέλογλου και Σοφία Κουγιουμτζόγλου (αργότερα έζησαν στην Καβάλα) καθώς και Αθηνά Νιζαχίδου (προωθήθηκε στη Ξάνθη καθώς βρέθηκαν εκεί συγγενείς της)
Από τη Σαμψούντα: Θεοδοσιάδου (μετά το ορφανοτροφείο σπούδασε καθηγήτρια οικιακής οικονομίας κα δίδαξε στη Σύρο). Η μεγαλύτερη αδελφή της προωθήθηκε στο Κρωμνικό Ξάνθης όπου και παντρεύτηκε…
Επίσης από τη Σαμψούντα ήταν ο γιατρός Σμολώφ Χαμλατζής, που μαζί με την κατοπινή σύζυγό του Ολυμπία Αρζόγλου δασκάλα (από την Καισάρεια της Καππαδοκίας) εργάστηκαν στο ορφανοτροφείο.
Ακόμη ως δάσκαλος στο ορφανοτροφείο εργάστηκε ο καταγόμενος από την Καισάρεια της Καππαδοκίας Παύλος Παπαδόπουλος και μετέπειτα διευθυντής του 2ου δημοτικού σχολείου Ερμούπολης, απ΄ όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Και η έρευνα συνεχίζεται…
Με εκτίμηση
Υποπλοίαρχος (ε.α.)
Ουρανία Πανταζίδου Π.Ν.
