Πως περιγράφουν και οι δύο πλευρές τη ναυμαχία της “Ένωσις” το 1868 έξω από το λιμάνι της Σύρου

Λίγο μετά την τοποθέτηση μου ως αντιναύαρχος του τουρκικού ναυτικού, αποφασίστηκε ότι θα έπρεπε να μεταβώ στην Κρήτη για να θέσω τέρμα στο σπάσιμο του αποκλεισμού. Κατόπιν των ανωτέρω, ύψωσα τη σημαία σε μια ξύλινη φρεγάτα με πενήντα κανόνια και έφτασα στο κόλπο της Σούδας, το κύριο λιμάνι της Κρήτης, όπου βρίσκονταν έξι με επτά Τούρκοι αρχηγοί, των οποίων ανέλαβα επικεφαλής. Εδώ άκουσα ότι είχαν να πουν όλοι οι αξιωματικοί του πολεμικού ναυτικού για τον αποκλεισμό, την ατιμωρησία με την οποία διεξαγόταν κλπ. Ανακάλυψα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ότι τα χέρια των τουρκικών αξιωματικών του πολεμικού ναυτικού ήταν δεμένα με όλα τα είδη των φανταστικών δυσκολιών. Είχαν κάνει με ζήλο το καθήκον τους, ενώ προσπαθούσαν να σταματήσουν το σπάσιμο του αποκλεισμού. Είχαν δείξει μεγάλο σθένος και αντοχή, αλλά πάντα φοβόντουσαν να παραβούν το νόμο και να βάλουν την Τουρκική κυβέρνηση σε μπελάδες. Εδώ άκουσα επίσης για το θριαμβευτικό τρόπο με τον οποίο επαναστάτες έφυγαν από τα λιμάνια της Ελλάδας. Πώς οι Δήμαρχοι της Σύρου, του Πόρου και άλλων ελληνικών πόλεων, πανηγύριζαν με σημαίες να ανεμίζουν, μπάντες να παίζουν και τις ζητωκραυγές του συνόλου του πληθυσμού, το μέχρι τώρα θριαμβευτικό τρόπο σπασίματος του αποκλεισμού, από τους καπετάνιους και τα πληρώματα στα πλοία τους, με τρόπο που θα τροφοδοτούσε τη φλόγα της εξέγερσης εναντίον ενός έθνους με το οποίο οι Έλληνες πρέπει να έχουν πιο φιλικές σχέσεις.

Τα άκουσα όλα αυτά και επιπλέον μου είπαν ότι αν σταματούσε το σπάσιμο του αποκλεισμού, οι εξεγερμένοι στην Κρήτη θα κατάθεταν ταυτόχρονα τα όπλα τους εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων και πολεμοφοδίων. Εγώ αποφάσισα να το σταματήσω με κάθε κόστος.

Η επιλογή από τη μοίρα μου, ενός ζεύγους ταχύπλοων σκαφών αποστολής και με μια γρήγορη ατμοκίνητη κορβέτα να συνοδεύει τη ναυαρχίδα μου, άρχισα το ταξίδι μου και πλέον εκτός του λιμανιού της Σούδας, κατευθύνθηκα προς την Σύρο. Αυτό το λιμάνι ήταν η κύρια πύλη διοχέτευσης επαναστατών στην Κρήτη. Έτσι σκέφτηκα ότι πηγαίνοντας όπως ήμουν στο σημείο εκκίνησης, θα ήμουν πιο κοντά στο στόχο μου από ότι να τους περιμένω στην Κρήτη. Οι συνθήκες με ευνόησαν με το καλύτερο τρόπο. Καθώς ξημέρωνε, την επόμενη ημέρα που έφυγα από τη Σούδα, ήμουν περίπου οκτώ μίλια μακριά από το λιμάνι της Σύρου, κινούμενος αργά, όταν είδα κάτι που έκανε τη καρδιά μου να αναπηδήσει. Ένα σκάφος που χρησιμοποιούνταν για να σπάει τον αποκλεισμό, του τύπου που χρησιμοποιείται στoν αμερικανική πόλεμο, να πηγαίνει με πλήρη ταχύτητα στο λιμάνι της Σύρου. Ήταν λίγο έξω μοίρα μου και έπρεπε να περάσει εντός ενός μιλίου ή περίπου τόσο μπροστά, ώστε να πάει στο λιμάνι του.

Έκανα σήμα στα πλοία της συνοδείας μου να το κυνηγήσουν και όταν η ναυαρχίδα μου ήταν περίπου ενάμισι μίλι πυροβόλησα με ένα άσφαιρο όπλο για να το κάνω να δείξει τα χρώματα του. Εκείνο μου απάντησε με πυροβολισμό από το μεγάλο Armstrong όπλο του, με αποτέλεσμα η βολή να κόψει τον ορθοστάτη της γέφυρας, στον οποίο στεκόμουν. Ο γενναίος συνάδελφος, με αυτό τον τρόπο έκανε λάθος. Θα έπρεπε να δείξει τα χρώματα του και να φύγει (αν ήξερε ότι δεν ήταν ειλικρινής) με καταφύγιο μια ουδέτερη σημαία, αλλά όχι να πυροβολήσει κατά ενός αρχηγού, ο οποίος έκανε το καθήκον του ως μέρος της αστυνόμευσης των θαλασσών που πυροβόλησε με άσφαιρα, ζητώντας τα χρώματα από ένα ύποπτο πλοίο. Αναμφίβολα διέπραξε μια πράξη πειρατείας και μου έδωσε μια υπέροχη λαβή σε αυτόν.

Τα σκάφη της συνοδείας μου τον κυνήγησαν κοντά στο λιμάνι Σύρου με τα δύο μέρη να κάνουν ένα γερό αγώνα δρόμου. Όταν τους είδα, ανακάλυψα ότι αυτό το πλοίο ονομαζόταν “Ένωσις”. Καπετάνιος του ήταν ο πιο θαρραλέος Έλληνας, που δεν σκεφτόταν τίποτα άλλο από το να μεταφέρει το φορτίο του και να αγωνιστεί ως το τέλος για το πλοίο του, προφανώς αγνοώντας όλους τους νόμους και που ούτε σκέφτηκε ότι σε αυτή την περίπτωση κάποιος ενεργεί εναντίον του, που ήξερε τους κανόνες του αποκλεισμού και ο οποίος θα μπορούσε να του πει ότι σπάζοντας τον αποκλεισμό ένοπλος, είναι πειρατεία, δηλαδή εάν χρησιμοποιήσει τα όπλα του, ενάντια σε ένα αρχηγό.

Ήμουν τόσο ικανοποιημένος με ότι είχε συμβεί, που έστειλα ένα από τα σκάφη της αποστολής μου στον Κυβερνήτη της Κρήτης, λέγοντάς του ότι δεν χρειάζεται να φοβούνται τα πλοία τους, καθώς αυτά (τα άλλα δύο βρίσκονταν στο λιμάνι της Σύρου) είχαν λάβει τόσο λάθος θέση, που σε κάθε περίπτωση για αρκετές εβδομάδες θα μπορούσα να τα κρατώ στη Σύρα. Ήξερα ότι μια εβδομάδα θα αρκούσε για να σταματήσει η εξέγερση στην Κρήτη, καθώς χωρίς αυτά τα πλοία οι επαναστάτες δεν θα είχαν σίγουρα τίποτα να φάνε.

Μπορεί επίσης ταυτόχρονα να παρατηρήσουμε ότι ήμουν απόλυτα δικαιολογημένος να το λέω αυτό, γιατί μέσα σε τρεις ημέρες, χωρίς τα πλοία που έσπαζαν τον αποκλεισμό, να φθάνουν στο νησί, οι επαναστάτες παρέδωσαν τα όπλα τους και παρακάλεγαν για ψωμί. Και έτσι τελείωσε η κρητική εξέγερση).

Αφού ανακάλεσα τα πλοία που είχα στείλει για να κυνηγήσουν το “Ένωσις” στο λιμάνι της Σύρου, ξεκίνησα να βγαίνω από το λιμάνι και αγκυροβόλησα με τρία πλοία. Στη συνέχεια έστειλα επιστολή στις αρμόδιες αρχές στην ξηρά στη Σύρο και ζήτησα τη βοήθειά τους στη σύλληψη του σκάφους που είχε βρει καταφύγιο στο λιμάνι τους, το οποίο, όπως ανέφερα, είχε διαπράξει μια πράξη πειρατείας στην ανοικτή θάλασσα, πυροβολώντας τη ναυαρχίδα μου, όταν ο τελευταίος ζήτησε ευρισκόμενος πάνω της να δείξει τα χρώματα του πυροβολώντας με άσφαιρα. Την ίδια στιγμή ενημέρωσα τις αρχές της Σύρου ότι όσο οι σύντροφοι του “Ένωσις” ήταν στο λιμάνι, δε θα επέτρεπα σε κανένα από αυτούς να βγουν στη θάλασσα μέχρι να διαλευκανθεί το ζήτημα της παράνομης δράσης του εν λόγω σκάφους. Με τον τρόπο ξάφνιασα της αρχές της Σύρου. Αυτοί φυσικά ήταν έξαλλοι και ταυτόχρονα έστειλαν ένα σκάφος στην Αθήνα για διαταγές. Ταυτόχρονα, έκαναν μια προφανής κάλυψη του αιτήματος μου δηλώνοντας ότι η “Ένωσις” θα πρέπει να δικαστεί από το διεθνές δίκαιο. Μου ζήτησαν επίσης να εκφράσω τη διαμαρτυρία μου και να φύγω από τη Σύρο, διότι ο λαός ήταν σε κατάσταση πέρα από τις δυνάμεις τους για έλεγχο. Σε αυτό το αίτημα τους όλοι οι ξένοι Πρόξενοι ενώθηκαν.

Εγώ αρνήθηκα έντονα να μη φύγω. Ήμουν πεπεισμένος ότι η “Ένωσις” και οι σύντροφοί της θα θα έφευγαν για την Κρήτη το συντομότερο, όταν ήμουν μακριά. Εν τω μεταξύ έστειλα ένα πλοίο στη Σμύρνη με τηλεγραφήματα για την Κωνσταντινούπολη ζητώντας βοήθεια, αναφέροντας τη θέση μου. Έμεινα μακριά από τη Σύρο, με δύο πλοία, το ένα ήταν σκάφος αποστολής, που παρακολουθούσε τις κινήσεις των τριών αποκλεισμένων πλοίων, στα οποία γνωστοποίησα ότι θα τα βύθιζα, αν προσπαθούσαν να φύγουν από το λιμάνι.

Αναρωτιέμαι συχνά ότι δεν έκαναν φασαρία την πρώτη νύχτα της άφιξής μου, όταν ήμουν σχεδόν μόνος. Εάν το είχαν πράξει, ένα σκάφος από τις τρία είναι βέβαιο ότι θα είχε διαφύγει, πηγαίνοντας τρόφιμα στους επαναστάτες και ανατρέποντας όλους τους υπολογισμούς μου.

Αυτό απλώς επιβεβαίωσε την άποψή μου για τους επαναστάτες, δηλαδή ότι πάνε για το κέρδος (μερικοί ίσως για την αγάπη της δράσης). Δεν πολεμούν, εκτός και αν είναι πολύ πιεσμένοι και όχι πάντα. Είναι εξοργιστικό το γεγονός ότι δυναμικά άτομα που δεν ασχολούνται με τον πόλεμο πρέπει να εμπλακούν, ως μεταφορείς όπλων και εφοδίων σε έναν εχθρό.

Το πρώτο βράδυ που πέρασα από τη Σύρο ήταν με μεγάλη ανησυχία, καθώς είχα υποσχεθεί στο Διοικητής της Κρήτης ότι κανένα πλοίο δε θα πρέπει να πάει στο νησί. Το πρωί ένα μικρό ατμόπλοιο έφτασε από την Αθήνα με κάποιο Τούρκο αξιωματούχο επί του σκάφους. Ήρθε σε μένα άσπρος σαν πανί και μου είπε ότι όταν έφευγε από τον Πειραιά, μια ελληνική φρεγάτα αναχωρούσε για τη Σύρο, της οποίας ο πλοίαρχος, οι αξιωματικοί και το πλήρωμα είχαν ορκιστεί να φέρουν πίσω το Χόβαρτ Πασά νεκρό ή ζωντανό. Μισή ώρα αργότερα το σκέφτηκα σοβαρά, όταν ξαφνικά είδα την ελληνική φρεγάτα που πλησίαζε το σημείο.

Ήταν μια στιγμή έντονης συγκίνησης. Οι κορυφές των σπιτιών στη Σύρα γέμισαν με ανθρώπους. Έμοιαζε με την παλιά ιστορία “Chesapeake” και “Shannon”, όπου οι άνθρωποι ήθελαν να δουν το άθλημα και η ορχήστρα έπαιξε “Yankee doodle dandy, oh!”.

Ωστόσο, κινήθηκα προς τον υποτιθέμενο εχθρό μου, πήγα σχεδόν δίπλα του, περιμένοντας από λεπτό σε λεπτό να δεχτώ την ομοβροντία του, όταν προς μεγάλη μου έκπληξη και πρέπει να πω ικανοποίηση, κατευθύνθηκε προς το αγκυροβόλιο και έριξε τρεις άγκυρες. Αυτό δεν έμοιζε με μάχη. Ανακάλυψα στη συνέχεια ότι η ελληνική φρεγάτα δεν είχε καθόλου πυρίτιδα επί του σκάφους.

Λίγες μέρες μετά από αυτό ενισχύθηκα από έξι ή επτά τουρκικά τεθωρακισμένα και στην πραγματικότητα ενισχύθηκε η θέση μου, παρόλο τις αντιδράσεις εκ μέρους των ξένων και των άλλων δηλωμένων εχθρών της Τουρκοκρατίας.

Πήγαμε στη γελοία δίκη της “Ένωσις” πάνω σε ένα πλοίο που βρισκόταν στο λιμάνι (δεν τόλμησαν στη ξηρά), η οποία φυσικά κατέληξε σε τίποτα.

Ο Κυβερνήτης της Κρήτης έστειλε όλους τους επαναστάτες με τουρκικά πλοία σε μένα να ασχοληθώ και αυτό ήταν το πιο δύσκολο πράγμα που έπρεπε να κάνω. Φτωχοί ζητιάνοι, ήταν όλως μια χαρά κακώς κατευθυνόμενοι άνδρες. Μετά δίνοντάς τους μια καλή τροφή, γιατί ήταν τρομερά πεινασμένοι, τους κατένειμα μεταξύ των γειτονικών ελληνικών νησιών και έτσι τελείωσε η υπόθεση.

Υπάρχουν εκείνοι που λένε ότι οι πράξεις μου στη Σύρο ήταν παράνομες, ιδίως προς την απαγόρευση των συναδέλφων της “Ένωσις” να φύγουν από το λιμάνι. Το μόνο που μπορώ να πω είναι, ότι οι Έλληνες μαζικά, από την κυβέρνηση και κάτω, είχαν τηρήσει στο ελάχιστο το διεθνές δίκαιο κατά τα τρία έτη, όσον αφορά τη δράση τους στην ενθάρρυνση της επανάστασης στην επικράτεια μιας φιλικής χώρας, ώστε η παράβαση σε ένα μικρό τμήμα του νόμου από την πλευρά μου, ήταν απολύτως δικαιολογημένη.

Επιμέλεια άρθρου – Έρευνα – Μετάφραση στα ελληνικά:
Η Ομάδα του Syros Agenda