Με τη σκαπάνη της αρχαιολόγου Μαρίζας Μαρθάρη | Χαλανδριανή Σύρου

Συνέντευξη της κας Μαρίζας Μαρθάρη, αρχαιολόγου και κεντρικής ομιλήτριας των εκδηλώσεων, παραχώρησε συνέντευξη στην κα Ουρανίας Πανταζή με την ευκαιρία της συνεργασίας τους, στις καλοκαιρινές εκδηλώσεις που διοργανώνει ο Σύλλογος Ποντίων & Βορειοελλαδιτών Σύρου προς τιμήν του Θρακιώτη αρχαιολόγου Χρήστου Τσούντα.

Ακολουθεί η συνέντευξη. 

1. Ποια ήταν η πρώτη επαφή σας με τη Σύρο και με ποια ιδιότητα;
Η πρώτη μου επαφή με την Σύρο ήταν όταν την επισκέφθηκα στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως νεοδιορισθείσα τότε επιμελήτρια αρχαιοτήτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Ενθουσιάστηκα με το νησί, την επιβλητική Νεοκλασική πόλη και το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο των Συριανών.

2. Πραγματοποιήσατε ανασκαφές εκεί όπου στα τέλη του 19ου αιώνα ο Θρακιώτης αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας έφερε στην επιφάνεια τον αρχαιολογικό χώρο της Χαλανδριανής και το Καστρί. Τι ήταν οι χώροι αυτοί;
Οι χώροι αυτοί είναι ορόσημα ενός σπουδαίου πολιτισμού που αναπτύχθηκε στα Κυκλαδίτικα νησιά την τρίτη χιλιετία π.Χ. και ο Χρήστος Τσούντας τον ονόμασε εύστοχα «Κυκλαδικό Πολιτισμό». Στη Χαλανδριανή υπήρχε ένας οικισμός και ένας άλλος οικισμός στην κορυφή του Καστριού. Στο οροπέδιο της Χαλανδριανής εκτεινόταν επίσης μεγάλο νεκροταφείο που εξυπηρετούσε και τους δύο αυτούς οικισμούς. Τα εντυπωσιακά ευρήματα του νεκροταφείου δείχνουν μεγάλη ακμή και ναυτική δύναμη της Χαλανδριανής στα μέσα της τρίτης χιλιετίας π.Χ., την περίοδο δηλαδή της ακμής του Πρωτοκυκλαδικού κόσμου.

3. Ποιος ήταν ο Χρήστος Τσούντας;
Ο Χρήστος Τσούντας υπήρξε εξέχουσα φυσιογνωμία της πνευματικής ζωής του τόπου μας αλλά και προσωπικότητα με διεθνές κύρος. Έζησε στο δεύτερο ήμισυ του 19ου και τις αρχές του 20ου αι. Ήταν σημαίνον στέλεχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και στη συνέχεια ονομαστός καθηγητής στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης καθώς και ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας. Θεωρείται ό θεμελιωτής της προϊστορικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα. Με τις σημαντικές ανασκαφές και τις δημοσιεύσεις του για τον Νεολιθικό, Κυκλαδικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό έθεσε τις βάσεις του σημαντικού αυτού τομέα της αρχαιολογικής επιστήμης στην πατρίδα μας. Το έργο του είναι αξεπέραστο έως σήμερα. Τις ανασκαφές του, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Σύρου, διεξήγαγε υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της οποίας υπήρξε σύμβουλος αλλά και γραμματέας από το 1909 έως το 1911.

4. Ποια τα συναισθήματά σας όταν βρεθήκατε στο χώρο που στα τέλη του 19ου αιώνα έσκαψε ο Θρακιώτης αρχαιολόγος; Έχετε και εσείς, αν δεν κάνω λάθος, καταγωγή από τη Θράκη;
Με κατέλαβε δέος όταν αντίκρυσα το μαγευτικό οροπέδιο της Χαλανδριανής και το επιβλητικό ύψωμα του Καστριού, γνωρίζοντας ότι πέρα από την ιδιαίτερη, λιτή ομορφιά του τοπίου εργάστηκε εκεί και έδωσε ταυτόχρονα και ένα κομμάτι της ψυχής του ο Χρήστος Τσούντας, που εκτός των άλλων ήταν Θρακιώτης, όπως και εγώ. Γεννήθηκε στη Στενήμαχο της Θράκης ενώ τις πρώτες εγκύκλιες σπουδές του έκανε επίσης στην Στενήμαχο και την Φιλιππούπολη. Επίσης ένοιωσα βαθιά συγκίνηση όταν βρήκα στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Σύρου κουτιά με ευρήματά του και υπομνηματισμό των ευρημάτων με τον γραφικό χαρακτήρα του καθώς και χειρόγραφα σημειώματα και έγγραφά του. Ήταν σαν να μου στέλνει μήνυμα να συνεχίσω την έρευνα σε έναν τόπο, την αρχαιολογική αξία του οποίου εκείνος κατάλαβε πρώτος και με το έργο του έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο.

5. Ποια ήταν τα πρώτα αντικείμενα που άγγιξε η δική σας σκαπάνη;
Στο νεκροταφείο της Χαλανδριανης, όπου ανέσκαψα για αρκετά χρόνια την δεκαετία του 2000 ως αρχαιολόγος και Διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, βρήκα πάνω από 30 αδιατάρακτους τάφους με εκπληκτικά κινητά ευρήματα, όπως αυτά που είχε βρει ο Τσούντας, ανάμεσα τους ορισμένα ακόμη από τα περίφημα τηγανόσχημα σκεύη και ένα πανέμορφο γυναικείο ειδώλιο του τύπου με διπλωμένα χέρια κατασκευασμένο από διαυγές συριανό μάρμαρο, όπως έδειξε η εξέτασή του από ειδικούς του Δημόκριτου. Στο Καστρί, όπου ανασκάπτω συστηματικά υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας από το 2006 και εξής, τα αντικείμενα είναι όλα ενδιαφέροντα, κυρίως όμως αυτά που δείχνουν επαφές και σχέσεις με τις απέναντι Μικρασιατικές ακτές, όπως είναι τα εντυπωσιακά στιλβωτά κύπελλα που είναι γνωστά με τον Ομηρικό όρο «Δέπα αμφυκύπελλα».

6. Πρωτοστατήσατε στο να φτιαχτεί στο αρχαιολογικό μουσείο της Σύρου η αίθουσα “Χρήστου Τσούντα”. Βρήκατε συμπαράσταση στο έργο σας; Τι θα αντικρύσει ο επισκέπτης στο μουσείο;
Το 1998 επί τη ευκαιρία των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από τις έρευνες του Χρήστου Τσούντα στη Σύρο, οργάνωσα και την έκθεση Ο Χρήστος Τσούντας και η Σύρος σε αίθουσα του Μουσείου που ήταν ως τότε αποθηκευτικός χώρος. Μου συμπαραστάθηκαν βεβαίως οι Συριανοί, ανάμεσά τους ο Μάνος Ελευθερίου που επέτρεψε την χρήση φωτογραφιών από το αρχείο του και ο τότε δήμαρχος Ερμούπολης Γιάννης Δεκαβάλλας. Στην έκθεση αυτή μπορεί να δει κανείς ευρήματα κυρίως του Χρήστου Τσούντα από τις ανασκαφές του στο Καστρί και την Χαλανδριανή και πλούσιο αρχειακό υλικό από τα αρχεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και τα Αρχεία της Σύρου.

7. Το 1998 πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις προς τιμή του Χρ. Τσούντα, με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τις ανασκαφές στη Χαλανδριανή και στο Καστρί., από τον τότε Δήμο Ερμούπολης. Με την ευκαιρία εκείνη εκδώσατε το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο “Εκατό χρόνια από τις έρευνες του Χρήστου Τσούντα στη Σύρο”. Που το βρίσκει κανείς αυτό το βιβλίο σήμερα;