Να γεμίσουμε τις ρωγμές της μνήμης
ένας ιστορικός περίπατος με ποδήλατα
Την προσφυγική ιστορία της Ερμούπολης προσπάθησαν να ξαναθυμηθούν όσοι ακολούθησαν τον ιστορικό περίπατο-ποδηλατάδα που διοργάνωσε το ΚΕΠΕΑ Σύρου Ερμούπολης στο πλαίσιο του ΑειφορEVER 2024. Η ιστορία τρέχει και μάλιστα στη σύγχρονη εποχή με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Κάθε κοινότητα λοιπόν κατασκευάζει τις δικές της στάσεις, σταματάει το χρόνο και υπενθυμίζει στους κατοίκους της μέσα από τελετές, μνημεία, εκθέσεις, ονοματοδοσίες πλατειών και δρόμων όσα επιλέγει να εγγράψει στη μνήμη των κατοίκων της.
Η προσφυγική ιστορία της Ερμούπολης είναι μια ταυτοτική πορεία εγγεγραμμένη στο dna της πόλης με τέτοιο τρόπο μάλιστα που αν την ακολουθήσεις είσαι αναγκασμένος να αλλάξεις και την ερμηνεία της λέξης «πρόσφυγας».
Αν δηλαδή μπορέσεις και βρεθείς:
- στην αυλή της Μεταμόρφωσης το 1826 τη στιγμή της ονοματοδοσίας της πόλης από τους πρώτους πρόσφυγες-πάροικους-οικιστές της,
- στην πλατεία της το 1849 απ’ όπου Ιταλοί ανεπιθύμητοι επαναστάτες ξεκινούσαν καθημερινά να ζωγραφίζουν τα ταβάνια των νεόπλουτων Συριανών,
- στο λιμάνι της το 1866 που ξεφόρτωνε το «Αρκάδι» και η «Ένωση» καραβιές Κρητικών που έφευγαν να γλυτώσουν τη φωτιά του πολέμου,
- στα λουκουματζίδικα το 1922 που ξαναγέμισαν από τα «εγγόνια» των πρώτων Μικρασιατών ή στην αυλή του στρατοπέδου το 1923 μαζί με τα εκατοντάδες ελληνόπουλα και αρμενόπουλα ορφανά της Εγγύς Ανατολής, της Near East,
- στην αυλή του νέου Νοσοκομείου τα χρόνια του εμφυλίου που γέμιζε από φωνές του παιδομαζώματος-παιδοφυλάγματος μιας ακόμα παιδόπολης της βασίλισσας και
- τέλος στο Λαζαρέτο το 1950 που είχε γίνει μέσα σε όλα τα άλλα ένα ακόμα χωριό από 600 ομογενείς Ρουμάνους πρόσφυγες,
αν μπορούσες όλους αυτούς να τους δεις, να τους ακούσεις αλλά και να ανακαλύψεις το στίγμα που άφησαν όλοι αυτοί στην πόλη μας, τότε μπορεί να πρόσθετες στο λεξικό τα εξής:
«Πρόσφυγες» είναι αυτοί που έρχονται σε έναν τόπο και θέλουν να φτιάξουν μια νέα ζωή
είναι αυτοί που θέλουν να μεταμορφώσουν έναν τόπο
είναι αυτοί οι οποίοι έρχονται και φέρνουν νέες ιδέες
είναι αυτοί που σε κάνουν να νιώσεις ήρωας
αυτοί που βγάζουν τον άνθρωπο που κρύβεις μέσα σου
αυτοί που δίνουν το φιλί της ζωής σε έναν τόπο που αργοπεθαίνει
που έχουν ακόμα μια ευκαιρία και δεν θα τη σπαταλήσουν με τίποτα
έχουν χορτάσει μίσος και θέλουν να πάρουν και να δώσουν αγάπη
που διψάνε για νέο ξεκίνημα, διψάνε να προσφέρουν,
που θέλουν να μείνουν στον τόπο σου γιατί τους αρέσει…
Και εκεί χρειάζεται να δώσουμε και μια καινούρια λέξη στον πρόσφυγα γιατί πια δεν μας ενδιαφέρει το παρελθόν του αλλά το μέλλον του. Μια νέα λέξη με νέο περιεχόμενο. Ίσως «μαϊχάντης», ίσως οτιδήποτε άλλο. Αλλά κάτι καινούριο.
Κι αν τα πράγματα είναι έτσι τότε ο Ερμουπολίτης του σήμερα και κάθε πολίτης δεν οφείλει μόνο να θυμάται τους παλιούς κυνηγημένους αλλά να ελπίζει να έρθουν και καινούριοι! «Επιτέλους, έρχονται πρόσφυγες ξανά!» «Επιτέλους, μαϊχάντηδες ξανά!» όπως ήταν και ο τίτλος του ιστορικού περίπατου.
Στις παραπάνω στάσεις λοιπόν και με αυτό το σκεπτικό ο ιστορικός και οδηγός του περιπάτου Χρήστος Κόλλιας μέσα από ποικίλες ιστορικές πηγές, δημοτολόγια, μαθητολόγια, έγγραφα νοσοκομείου, που ανοίξανε στα φιλόξενα Γενικά Αρχεία του Κράτους, μαρμάρινες επιγραφές σε δρόμους, τοιχογραφίες με υπογραφές που διατηρούνται ακόμα, ζωντανές συνεντεύξεις-προφορικές μαρτυρίες παιδιών προσφύγων, φωτογραφικό υλικό ακόμα και «ψεύτικα» γράμματα έκανε τη δική του προσπάθεια να καταδείξει στους συμμετέχοντες περιπατητές και ποδηλάτες αυτήν την άλλη ιστορία που κρύβεται στη δημιουργία και την ανάπτυξη της πόλης μας.
Σε αυτό το πλαίσιο τέλος είναι δικαιολογημένο και το ενδιαφέρον του ΚΕΠΕΑ για την προσφυγική ιστορία. Εκπαίδευση για το περιβάλλον και τη αειφορία προσφέρει το ΚΕΠΕΑ. Η αειφορία όμως δεν είναι μόνο χαρακτηριστικό της φύσης είναι δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής, είναι οι νέες δυνάμεις, το νέο αίμα, η νέα ζωογόνα και ανανεωτική πνοή που είναι αναγκαία σε έναν οργανισμό για να συνεχίσει να «φέρει» «αεί».
Το ΚΕΠΕΑ ευχαριστεί για την πολύτιμή συμβολή τους στον περίπατο την κα Κλήμη Λούλα από τα Αρχεία του Κράτους, την κα Ξενοπούλου Καλλιόπη που μας φιλοξένησε στο σπίτι της, την κα Συκουτρή Ντίνα και τον κο Δημητρόπουλο Αχιλλέα που προσφέρθηκαν να γίνουν ζωντανοί μάρτυρες της ιστορίας των οικογενειών τους, και τους αξιωματικούς και στρατιώτες του στρατοπέδου που μας επέτρεψαν να μπούμε στο χώρο του μουσείου.
Ο Προϊστάμενος
του Κ.Ε.ΠΕ.Α. Σύρου-Ερμούπολης
Χρήστος Κόλλιας
