«Η άφιξη και εγκατάσταση των προσφύγων στη Σύρο από το 1922 ως το 1932 μέσα από τα αρχεία των ΓΑΚ Σύρου» (Μέρος Β’)

Ακουλουθεί το δεύτερο μέρος της ομιλίας της κ. Αγγελική Κατρισιώση

«Η άφιξη και εγκατάσταση των προσφύγων στη Σύρο
από το 1922 ως το 1932 μέσα από τα αρχεία των ΓΑΚ Σύρου»

Τώρα, πού εγκαταστάθηκαν όλοι αυτοί  οι άνθρωποι;

Όταν ήρθε το πρώτο μεγάλο κύμα των προσφύγων στη Σύρο το φθινόπωρο του 1922, κατασκήνωσαν  στην αρχή σε δημόσιους ή δημοτικούς ανοιχτούς χώρους , σε πλατείες, σε άδειες οικοδομές, σε  δημοτικά σχολεία, αλλά και στο δημοτικό μέγαρο της Ερμούπολης. Άμεσα όμως, εντός του Νοεμβρίου του 1922, ο Δήμος κατασκεύασε ξύλινα παραπήγματα σε διάφορες συνοικίες της Ερμούπολης, όπου υπήρχαν ελεύθεροι χώροι, τα εξόπλισε με κρεβάτια και μοίρασε κλινοσκεπάσματα.

Εκτός από το Δήμο όμως και άλλοι φορείς ενεργοποιούνται άμεσα, όπως ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός που το Νοέμβριο του 1922 στέλνει 5.000  σάκους αλεύρων και ακολούθως αποφασίζεται η διανομή δωρεάν άρτου σε κάθε πρόσφυγα, ποσότητας 100 δραμίων καθημερινά. Παράλληλα, μεγάλη είναι και η κινητοποίηση των ντόπιων πολιτών. Από τους πρώτους, ο Σύλλογος υπαλλήλων του Αγγλικού Τηλεγραφείου προσφέρει χρήματα που συγκέντρωσε από έρανο. Ο Μητροπολίτης Αθανάσιος ηγείται και συντονίζει την Επιτροπή πολιτών. Ο Καθολικός Επίσκοπος Αντώνιος Μακρυωνίτης, επίσης το Νοέμβριο του 1922, από τις 55.000 δρχ. που είχε λάβει από τον Πάπα ως δωρεά για φιλανθρωπικούς σκοπούς,  προσφέρει  30.000 στην Επιτροπή Προσφύγων,  5.000 στο Νοσοκομείο Ερμούπολης και 3.000 στο Λύκειο Ελληνίδων. Με αυτά τα χρήματα και με άλλα επιπλέον  που εισπράχθηκαν από φιλανθρωπική εκδήλωση, το Λύκειο Ελληνίδων αγοράζει και διανέμει σε κάποιους πρόσφυγες, 180 φανέλες.  Επιπλέον, φιλάνθρωπες κυρίες συμμετέχουν στα καθημερινά συσσίτια που  οργανώνει  το Λύκειο Ελληνίδων και κάποιες μάλιστα ανελλιπώς. Χρήματα προσφέρουν στην Επιτροπή και διάφοροι εργοστασιάρχες και πολιτευτές του νησιού και μάλιστα για αρκετά χρόνια.

Μεγάλο βέβαια,  λόγω του συνωστισμού τόσων ατόμων, ήταν και  το πρόβλημα  της καθαριότητας, με τη Δημοτική Αρχή να λαμβάνει συχνά μέτρα απολύμανσης των χώρων, όπου διέμεναν οι πρόσφυγες. Παρά όμως τα υγειονομικά αυτά μέτρα, προέκυπταν αρκετά συχνά κρούσματα μολυσματικών νόσων . Η πανούκλα, ο τύφος, η ευλογιά και η οστρακιά απειλούσαν εκτός από τους ντόπιους και τον προσφυγικό πληθυσμό. Επίσης, διάφορες μορφές εντερικών και πνευμονικών παθήσεων μαζί με τον τύφο αποτελούσαν τα πιο συνήθη αίτια θανάτων του καταπονημένου αυτού πληθυσμού. Ενδεικτικά,  το 1923, από τα 646 άτομα που πέθαναν στην Ερμούπολη, τα 149, δηλαδή το ¼, ήταν μικρασιατικής καταγωγής.

Ταυτόχρονη με τη στέγαση των προσφύγων, το Νοέμβριο του 1922, είναι  και η ίδρυση Νοσοκομείου «τυφικών» για την αντιμετώπιση και θεραπεία των λοιμωδών νοσημάτων,  το οποίο στεγάστηκε στο κτίριο του ασυρμάτου τηλεγράφου, στη θέση Λαζαρέττα. Εκεί θεραπεύονται ασθενείς με λοιμώδη νοσήματα, κυρίως με εξανθηματικό τύφο, ενώ το παθολογικό τμήμα του Δημοτικού Νοσοκομείου Σύρου αναλάμβανε περιπτώσεις μή μεταδοτικών ασθενειών, προσφύγων και ντόπιων. Με την ίδρυση του Νοσοκομείου αυτού και την καλή οργάνωση του απολυμαντηρίου περιορίζονται κάπως τα κρούσματα των μεταδοτικών νόσων αυτή την τόσο κρίσιμη περίοδο.

Αμερικανικό Ορφανοτροφείο

Εκτός από τις οικογένειες και τα μεμονωμένα ενήλικα άτομα που καταγράφτηκαν, όπως αναφέραμε, στο Μητρώο Προσφύγων, υπήρχαν και τα ασυνόδευτα ορφανά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, από τη Μ. Ασία και τις αρμενικές περιοχές.

Γι’  αυτά δεν ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία καταγραφής τους στο Μητρώο, αλλά συγκεντρώνονται και στη συνέχεια το 1923 εισάγονται ως τρόφιμοι στο Ορφανοτροφείο που ιδρύει, ειδικά για την περίθαλψή τους,  η Αμερικανική Φιλανθρωπική Οργάνωση Near East Relief,. Για την ανέγερση τού Ορφανοτροφείου, έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση τεράστιων εκτάσεων γης (200 περίπου στρεμμάτων) στη θέση Αξός,

Εκτός από τη στέγαση, τη σίτιση και την περίθαλψη, στις εγκαταστάσεις του παρέχεται και εκπαίδευση με τη λειτουργία  2 Δημοτικών Σχολείων, 1 αρρένων και 1 θηλέων, και  τη λειτουργία εργαστηρίων όπου τα παιδιά και οι έφηβοι εκπαιδεύονται σε τεχνικά επαγγέλματα, όπως του επιπλοποιού, του μαραγκού, του μηχανουργού, του σιδηρουργού, με σκοπό την παροχή εφοδίων και την επαγγελματική κατάρτιση για τη μετέπειτα πορεία τους, όταν θα ενηλικιωθούν και θα πρέπει να αναχωρήσουν από το Ορφανοτροφείο.

Οι τρόφιμοι συμμετέχουν επίσης σε γιορτές και εκδηλώσεις, τις οποίες οργανώνουν οι ίδιοι ή οι δημοτικές αρχές και άλλοι φορείς. Οι αθλητικοί αγώνες και οι γυμναστικές επιδείξεις στο γήπεδο του Ορφανοτροφείου αποτελούν σπουδαία γεγονότα στη συριανή κοινωνία.

Στο προσωπικό του συγκαταλέγονται, εκτός από Έλληνες και Αμερικανούς, και πρόσφυγες δάσκαλοι και δασκάλες, όπως ο Αχιλλέας Μαυρομουστάκης και η Θεοδώρα Αδαμοπούλου.

Έως την παύση λειτουργίας του, το 1930, τα παιδιά που φιλοξενήθηκαν στις εγκαταστάσεις τού Αμερικανικού Ορφανοτροφείου ανέρχονται σε χιλιάδες.

Τώρα, πώς οργανώθηκαν οι πρόσφυγες;

Στις 29-10-1922,  500 πρόσφυγες συγκεντρώνονται σε αίθουσα του Α’ Δημοτικού Σχολείου με σκοπό την εκλογή Επιτροπής που θα χειρισθεί όλα εν γένει τα προσφυγικά ζητήματα.

Από τις εκλογές προέκυψε η πρώτη εξαμελής  Επιτροπή  αποτελούμενη από  τους ιατρούς  Βροντιάδη,  Κουτέλη, Βορονζέρη,  τον εκδότη της εφημερίδας “Το Βήμα της Σμύρνης”, πρόσφυγα ΄Αριστο Περίδη,  τον έμπορο Πολύδωρο Τσαλίκη και τον πρόσφυγα, δάσκαλο από τα Δαρδανέλλια, Αχιλλέα Μαυρομουστάκη,  η οποία μάλιστα αμέσως μετά την εκλογή της  έλαβε την εξουσιοδότηση να αποστείλει τηλεγράφημα στην Επαναστατική Επιτροπή στην Αθήνα, ζητώντας απονομή δικαιοσύνης και επιβολή τιμωρίας στους ενόχους της Εθνικής συμφοράς.

Η Επιτροπή αυτή προβαίνει κυρίως στην πιστοποίηση της ταυτότητας των προσφύγων, εκδίδει βεβαιώσεις και στηρίζει γενικά τους άπορους πρόσφυγες και τις οικογένειές τους.

Το επόμενο βήμα, το καλοκαίρι του 1923,  είναι η σύσταση συλλόγου με την επωνυμία «Μικρασιατικός Σύλλογος». Από τις αρχαιρεσίες της 9^ης 6^ου του 1923, αναδείχθηκαν, Πρόεδρος ο Σωτήρης Βροντιάδης, Αντιπρόεδρος ο Άριστος Περίδης, Γενικός Γραμματέας ο  Αχιλλέας Μαυρομουστάκης και Ταμίας, ο έμπορος Ιωάννης Θρεψιάδης.

Δύο χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 1925, και λόγω κάποιων διαφωνιών μεταξύ των προσφύγων, ιδρύεται και δεύτερος Σύλλογος , η “Ένωσις Προσφύγων Νομού Αϊδινίου”. Στις εκλογές του Μαρτίου του 1926, εξελέγησαν : Πρόεδρος ο δικηγόρος Νικόλαος Τσινόγλου, Γραμματέας ο υπάλληλος Ιωάννης Βουγιουκλής, Ταμίας ο οδοντίατρος  Έσπερος Ησαϊας και Σύμβουλοι οι  Τζενόγλου, Ζήκας και Βιτσαξής.

Την επόμενη χρονιά, όμως, το 1927, τα κοινά θέματα των προσφύγων οδηγούν σε συμβιβασμό τούς δύο συλλόγους, οι οποίοι συγχωνεύονται σε μία Ένωση  με το όνομα  «Παμπροσφυγική  Ένωσις Κυκλάδων», με Πρόεδρο τον  Αχιλλέα Μαυρομουστάκη και Γενικό Γραμματέα τον Ιωάννη Βουγιουκλή και από κοινού πια θα παλέψουν για τα άλυτα έως τότε προβλήματα.

Δημιουργία Προσφυγικού Συνοικισμού

Τελικά, μετά από κοινές προσπάθειες και ενέργειες του Δήμου Ερμούπολης, των βιομηχάνων, του Εμπορικού Επιμελητηρίου και των ίδιων των προσφύγων αποφασίζεται  από την Κυβέρνηση η δημιουργία Προσφυγικού Συνοικισμού στην περιοχή ‘’Ξηρόκαμπος’’, με σκοπό  τη μόνιμη εγκατάσταση όσων προσφύγων, βέβαια,  είχαν παραμείνει στη Σύρο.

Κατόπιν  αναγκαστικής απαλλοτρίωσης 39 στρεμμάτων, ο θεμέλιος λίθος τίθεται, σε εορταστική ατμόσφαιρα, στις 20 Μαϊου του 1929. Τα πρώτα οικήματα που ανεγέρθηκαν ήταν 82 τα οποία έως το 1931 είχαν μοιραστεί  στους δικαιούχους με κλήρωση. Το 1931, επίσης, και για τις ανάγκες ηλεκτροφωτισμού, ο Δήμος τοποθετεί φανούς, ενώ, ένα χρόνο μετά, το 1932,  παρέχει ύδρευση με την εγκατάσταση πυροσβεστικού κρουνού στο μέσο του Συνοικισμού.

Τέλος, να αναφέρουμε ότι για την εξυπηρέτηση των προσφυγικών οικογενειών, αλλά και των ντόπιων, ιδρύθηκε, το 1929, στο συνοικισμό του Ξηροκάμπου  δημοτικό σχολείο, το μετέπειτα έκτο. Στο Σχολείο αυτό , υπηρέτησαν ως δάσκαλοι, μεταξύ άλλων, και πρόσφυγες.

Από το 1932 και μετά, οι  2.500 πρόσφυγες που υπολογίζεται ότι τελικά παρέμειναν, ενσωματώνονται στη Συριανή κοινωνία,  μέσω κυρίως της εργασίας τους στις επιχειρήσεις και τα εργοστάσια του νησιού και μέσω των γάμων με ντόπιους, και σταδιακά αφομοιώνονται με το Συριανό λαό. Έτσι,  παύει η διάκριση μεταξύ ντόπιων και προσφύγων, και όλοι πια θεωρούνται και αντιμετωπίζονται ως Συριανοί πολίτες.