Ελεύθερη απόδοση της συνέντευξης της Σοφίας Ρούσσου στον Φρειδερίκο Ρούσσο από την παρουσίαση του βιβλίου «Όλο δεξιά για τον παράδεισο» από εκδόσεις Ηλίβατον στο Café Plastico Gallery στις 28.9.2024, μία συνδιοργάνωση με το βιβλιοπωλείο Σελεφαΐς.
Η παρουσίαση του βιβλίου «Όλο δεξιά για τον παράδεισο» της Σοφίας Ρούσσου πραγματοποιήθηκε στο Plastico Gallery στην Ερμούπολη. Το βιβλίο είναι ένα graphic novel που αφηγείται μια ιστορία γεμάτη κωμικές ανατροπές, αλληλεπιδράσεις τεσσάρων παιδικών φίλων και κοινωνικές εντάσεις. Στο κέντρο της αφήγησης είναι ένα μικρό χωριό, όπου η ζωή ανατρέπεται από μια φαινομενικά ασήμαντη κλοπή, αποκαλύπτοντας κοινωνικές προκαταλήψεις και προσωπικά μυστικά.
Ας δούμε τι είπε:
-Τον Μάιο του 2024 εκδόθηκε το πρώτο κόμικ σου με τον τίτλο «Όλο δεξιά για τον παράδεισο», από τις εκδόσεις Ηλίβατον. Πες μας λίγα λόγια για το έργο.
Είναι ένα έργο που δούλευα πολλά χρόνια. Έχω γράψει και σχεδιάσει την ιστορία μόνη μου. Δεν κατατάσσεται εύκολα σε ένα είδος. Είναι μια μαύρη κωμωδία με αρκετά δραματικά στοιχεία, φλερτάρει λίγο με το κοινωνικό θρίλερ, έχει αστυνομική πλοκή, ειναι λίγο whodunnit?, και στο μεγαλύτερο μέρος της έχει δομή θεάτρου δωματίου, που σημαίνει πώς η ιστορία εκτυλίσσεται στον ίδιο χώρο σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.
Το σκηνικό είναι ένα μικρό χωριό κάπου στον δυτικό κόσμο που το όνομα του σημαίνει Παράδεισος. Το τοπίο είναι ορεινό και θυμίσει κεντρική Ευρώπη αν και θα μπορούσε να είναι κι αλλού. Θέμα του κόμικ είναι η γρήγορη κοινωνικοπολιτική αλλαγή του δυτικού κόσμου τα τελευταία χρόνια. Η ιστορία ξεκινάει με μια σειρά κλοπών από το ταμείο της εκκλησίας του χωριού, στοιχειά πολλά δεν υπάρχουν. Κάποιος θεωρείται ύποπτος. Είναι όμως αυτός ο θύτης;
Το σενάριο το έγραψα στα Γερμανικά και το μετέφρασα μόνη μου στα Ελληνικά. Η επιμέλεια για την ελληνική γλώσσα έχει γίνει από την κυρία Τσάκωνα από τις εκδόσεις Ηλίβατον. Σημαντική βοήθεια είχα όμως από φίλους και γνωστούς, όχι απαραίτητα φαν του είδους των κόμικς, που συνέβαλαν με τα σχόλια τους και την κριτική τους σαν αναγνώστες ελέγχου. Έτσι αποφεύχθηκαν αφηγηματικά λάθη. Αυτό ειναι κάτι πολύ βασικό στα κόμικς επειδή όλες διορθώσεις στο σενάριο πρέπει να γίνουν πριν ξεκινήσει ο σχεδιασμός. Αργότερα είναι σχεδόν αδύνατο να γίνουν μεγάλλες αλλαγές. Θέλω να τους ευχαριστήσω όλους όσους βοήθησαν.
-Η τελευταία σου ενασχόληση με τα κόμικς ή το σκίτσο στην Ελλάδα ήταν το 2009. Μετά από αυτή τη μακροχρόνια αποχή πως αποφάσισες να ασχοληθείς ξανά με τα κόμικς;
Πράγματι, μετά τα πολιτικά σκίτσα στην εφημερίδα Κοινή Γνώμη δεν ασχολήθηκα πια με τα κόμικς. Κάποια στιγμή κατάφερα να φτιάξω ένα δικό μου φανζίν, αλλά γενικά δεν είχα πολύ χρόνο. Έκανα πολλά άλλα πράγματα, άλλαξα χώρα, σπούδασα, δούλευα. Τα κόμικς χρειάζονται πολύ χρόνο κι αφοσίωση για να γίνουν. Παρ όλα αυτά όταν με ρωτούσαν τι δουλειά κάνω, ανέφερα πάντα κι αυτή την ιδιότητα, ενώ όμως δεν ασχολούμουν ενεργά. Αυτό γίνονταν επειδή ενδόμυχα τα κόμικς ήταν κάτι που δεν ήθελα να αφήσω. Τον καιρό του κορονοϊού έμεινα αναγκαστικά σπίτι για ενάμιση χρόνο. Έμεινα ξαφνικά μόνη, με μια κρίση μέση ηλικίας και διάφορες ερωτήσεις να γυρίζουν στο κεφάλι μου, όπως: τι θα ήθελα να κάνω που δεν το έχω κάνει ως τώρα; Η απάντηση ήταν ξεκάθαρη. Κόμικς.
-Πώς γίνεται ένα κόμικς; Πώς το δουλεύεις; Πόσο χρόνο παίρνει για να το φτιάξεις;
Στις δουλειές που υπάρχει μόνο ένας δημιουργός, αυτός κάνει τα πάντα. Γράφει το σενάριο, σκηνοθετεί την ιστορία, είναι ο διευθυντής φωτογραφίας, ο κάμεραμαν, ο σκηνογράφος, ο ηθοποιός, και βέβαια σχεδιάζει και χρωματίζει την ιστορία. Χρειάζονται πολλές δεξιότητες για να γίνει ένα κόμικ, αλλά αυτό δημιουργεί και μια απίστευτη ποικιλομορφία στο μέσο.
Για να κάνεις ένα κόμικ χρειάζεσαι κατ αρχήν μια καλή ιδέα. Είδα κάποιες ταινίες με δομή θεάτρου δωματίου (Kammerspiel) για την έμπνευση και προσπάθησα να προσαρμόσω κάποια στοιχεία στο μέσο των κόμικς. Έφτιαξα τον σκελετό της ιστορίας με τα θέματα και τη σειρά των γεγονότων, δούλεψα πολύ τους χαρακτήρες και τέλος έγραψα τους διαλόγους. Αυτή η διαδικασία μου πήρε έξι μήνες παράλληλα με τη δουλειά μου.
Μετά έκανα τη σκηνοθεσία, το découpage όπως λέγετε στα κόμικς, δηλαδή ένα γρήγορο προσχέδιο με μολύβι. Ακολούθησε ο ό έλεγχος των κειμένων και της εικόνας (των προσχεδίων) από τους αναγνώστες ελέγχου. Αφηγηματικά λάθη ή προβληματικά σημεία μπορούν να διορθωθούν το αργότερο σε αυτό το σημείο. Σχεδίασα όλο το βιβλίο προσεκτικά με μολύβι στο χέρι. Δούλεψα τις τεχνικές που ήθελα να χρησιμοποιήσω με αναλογικά μέσα (κάρβουνα, inkwashes, μελάνια και πινέλα) και μετά δημιούργησα ψηφιακά brushes που μιμούνται αυτό που έκανα στο χαρτί. Το υπόλοιπο έγινε ψηφιακά επειδή το σχέδιο ήταν πολύ απαιτητικό. Ήταν πρώτη φορά που δούλεψα πολύ το χρώμα, γι αυτό ξεκίνησα από τη θεωρία του χρώματος, έμαθα ένα καινούριο πρόγραμμα σχεδιασμού καθώς και ψηφιακές τεχνικές για να πάω το σχέδιο μου εκεί που ήθελα. Το στάδιο του σχεδιασμού μου πήρε ενάμιση χρόνο με 10-12 ώρες εργασίας την ημέρα, κάθε μέρα. Ο μέσος χρόνος ανάγνωσης της ιστορίας ειναι μιάμιση ώρα. Η λέξη κλειδί για τη δημιουργία ενός κόμικ είναι: ο χρόνος. Το θετικό του μέσου όμως είναι ότι είναι σχετικά φτηνό στην παραγωγή του. Ο Art Spiegelman έφτιαξε το Maus με μια πένα σε απλό χαρτί Α4. Του πήρε οκτώ χρόνια, αλλά έφτιαξε ένα αριστούργημα.
-Το κόμικ σου καταπιάνεται με πολλά κοινωνικοπολιτικά θέματα της επικαιρότητας. Τι σε ενέπνευσε να ασχοληθείς με αυτά τα θέματα; Έχει αυτοβιογραφικά στοιχειά η ιστορία σου;
Υπάρχουν κάποια αμυδρά αυτοβιογραφικά στοιχεία αλλά πρόκειται καθαρά για μυθοπλασία. Η ιδέα γι αυτή την ιστορία ξεκίνησε τον καιρό των μνημονίων. Για εμάς που ζούμε στο εξωτερικό ήταν μια δύσκολη περίοδος. Ζήσαμε ρατσισμό στην καθημερινότητα μας. Από φιλόξενοι Έλληνες ξαφνικά γίναμε οι τεμπέληδες κι έπρεπε να απολογούμαστε συνέχεια. Εμένα μου έπεσε πολύ βαρύ όλο αυτό το κλίμα επειδή μέχρι τότε είχα πολύ καλή γνώμη για τους Αυστριακούς και το επίπεδο τους. Τότε έγραψα λοιπόν την πρώτη εκδοχή αυτού του σεναρίου. Επειδή όμως δεν έβρισκα χρόνο η ιστορία έμεινε στην άκρη.
Όταν τελικά βρήκα τον χρόνο η πολιτική κατάσταση είχε αλλάξει πολύ. Ο πόλεμος στη Συρία και τα προσφυγικά ρεύματα προς την Ευρώπη είχαν ήδη αλλάξει το κλίμα στην Ε.Ε. Τα προβλήματα των εσωτερικών οικονομικών μεταναστών δεν συγκρίνονται με τα προβλήματα των προσφύγων και τα προβλήματα των λευκών χριστιανών προσφύγων δεν συγκρίνονται με αυτά των σκουρόχρωμων μη χριστιανών προσφύγων. Αναπροσάρμοσα το σενάριο με βάση τις τότε συνθήκες. Δεν ήθελα πια να φωτογραφίσω εμένα ή την Αυστρία. Παρόλες μίσους ακούγονται πλέον παντού, σε όλες τις χώρες, τους χώρους και τις κοινωνικές τάξεις κι όχι μόνο στην Ευρώπη.
-Στην ιστορία υπάρχουν πολλά πολιτικά στοιχεία. Θεωρείς πώς είναι ένα πολιτικό βιβλίο;
Είναι ένα κοινωνικοπολιτικό βιβλίο, ένας καθρεύτης των μέσων πολιτών. Δεν ασχολήθηκα με τα άκρα. Δεν ήθελα να φτιάξω έλα ιδεολογικό μανιφέστο. Προσπάθησα να φωτογραφίσω το πολιτικό κέντρο και να προβάλω το κλίμα που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στις συζητήσεις με όλες τις αντιφάσεις που υπάρχουν κι άσχετα από κομματικές πεποιθήσεις. Η ιστορία έχει μάλλον αρκετά επίπεδα ερμηνείας, δεν είναι μονοσήμαντη, αλλά αυτό το θεωρώ καλό. Για εμένα στο επίκεντρο παραμένει ο άνθρωπος.
-Το κόμικ σου έχει μια πολύ ιδιαίτερη οπτική αφήγηση επειδή χρησιμοποιείς ένα ρευστό σχεδιαστικό στιλ. Για ποιό λόγο το έκανες αυτό;
Αυτή την ερώτηση είναι δύσκολο να την απαντήσω χωρίς να αποκαλύψω την ιστορία. Υπάρχει μία ιδιαίτερη οπτική αφήγηση που οπτικοποιεί μια αλλαγή. Υπάρχουν αλλαγές στο σχέδιο, στο θέμα, στους διαλόγους, στα καρέ, στα πλάνα και στα κάδρα. Ξεκινάει με κλασσική καρτουνίστικη ligne claire, ένα παλιομοδίτικο σχεδιαστικό στιλ που συνηθίζονταν στα γαλλόφωνα κόμικς, όπου οι σχεδιαστές απέφευγαν τις σκιάσεις με μελάνι. Είναι ένα σχετικά δύσκολο σχεδιαστικό στιλ που δεν συγχωρεί ανατομικά και προοπτικά λάθη. Για μένα αυτό το στιλ ήταν για χρόνια το ιδεατό στα κόμικς κί έτσι σκέφτηκα να το χρησιμοποιήσω συμβολικά και για μια ιδεατή κοινωνία. Επίσης αυτές οι αλλαγές που γίνονται ελαφραίνουν κάπως τη μονοτονία του είδους του θεάτρου δωματίου και ίσως δημιουργούν ένα σασπένς στον θεατή. Στο θέατρο ή τον κινηματογράφο θα ήταν πολύ δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο ενώ το μέσο των κόμικς το επιτρέπει ευκολότερα.
-Στο βιβλίο υπάρχουν πολλοί αντρικοί χαρακτήρες αλλά μόνο ένας γυναικείος. Γιατί δεν χρησιμοποίησες κι άλλες γυναικείους χαρακτήρες;
Γυναίκες υπάρχουν, αλλά ούτε φαίνονται ούτε ακούγονται. Γίνονται μόνο αναφορές σε αυτές. Οι γυναίκες είναι στην κουζίνα τους, είναι τρόπαια, σεξουαλικά αντικείμενα, διακοσμητικές, κάνουν δημόσιες σχέσεις για την οικογένεια, έχουν το στάτους η κυρία του κυρίου. Αυτή δυστυχώς είναι η πραγματικότητα για πολλές γυναίκες σήμερα, ακόμα και σις δυτικές κοινωνίες. Είναι πολίτες μιας άλλης κατηγορίας. Είναι νομικά ίσες, αλλά κοινωνικά είναι ακόμη κατώτερες κι έχουν δρόμο να διανύσουν. Υπάρχει βέβαια ένας δευτερεύων γυναικείος χαρακτήρας που δείχνει πυγμή και μιλάει. Μάταια όμως! Φιμώνεται και περιθωριοποιείται με συνοπτικές διαδικασίες. Αν της μένει κάποια δύναμη, αυτή είναι μόνο η ισχύς του νόμου.
-Τι να περιμένουμε από εσένα; Θέλεις να συνεχίσεις να κάνεις κόμικς; Ποια είναι τα σχέδια σου;
Τα κόμικς είναι ένα ιδανικό μέσο που μπορεί να δώσει φωνή σε έναν αφοσιωμένο δημιουργό. Επίσης τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αγγίζει ένα ευρύτερο κοινό που παλαιότερα τα περιφρονούσε. Πιστεύω πως υπάρχει μέλλον αν και οι δημιουργοί που ζουν αποκλειστικά από τα κόμικς παρομοιάζουν το εργασιακό τους περιβάλλον με γαλέρα. Υπάρχει γενικά στην εποχή μας πάρα πολύ επισφάλεια, αλλά ειδικά στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού η επισφάλεια είναι ακόμα περισσότερη.
Εγώ πάλι κάνω κόμικς γιατί μου αρέσει. Δεν έχω τη ματαιοδοξία να γίνω διάσημη. Θα ήθελα να κάνω κόμικς πολύ ρομαντικά, όταν έχω κάτι ουσιαστικό να πω, θέλω να αφήνω τις ιδέες να ωριμάζουν, να τις δουλεύω με φίλους όπως εδώ, να απολαμβάνω όλη τη διαδικασία και να επενδύω σε καλές σταθερές κι επιλεκτικές συνεργασίες. Ξέρω πως είναι ουτοπικό αυτό που λέω. Τα κόμικς χρειάζονται πολύ χρόνο και κόπο κι αυτή η δουλειά σπάνια πληρώνεται επαρκώς για να επιβιώσεις. Άρα μπορώ να κάνω κόμικς μόνο στον ελεύθερο μου χρόνο και παράλληλα με τη δουλειά μου. Αυτό σημαίνει πώς δεν μπορώ να παράγω ένα βιβλίο ανά έτος, όπως συνηθίζεται στο χώρο. Δεν έχω ούτε τον χρόνο αλλά ούτε τη διάθεση να υποβάλω τον εαυτό μου σε αυτούς τους εξοντωτικούς ρυθμούς εργασίας. Από την άλλη πάλι έχω κάποιες ιδέες. Πιο συγκεκριμένα υπάρχει μια επίμονη καινούρια ιδέα που έχει κάνει κατάληψη στο κεφάλι μου και με γαργαλάει συστηματικά. Ελπίζω να καταφέρει κι αυτή να βρει το δρόμο της.
